Micah Hanks
Latin alfabesinin benimsenmesinden yüzlerce yıl önce Cermen halkları tarafından kullanılan eski runik alfabe, en gizemli antik yazı sistemlerinden biri olmaya devam ediyor. Sakladığı sırlar arasında en değerli olanı sadece nasıl ortaya çıktığı değil, aynı zamanda Viking sembolleri ve bilgeliğiyle sıklıkla ilişkilendirilen runik yazıların MS 700 civarında aniden ortadan kaybolmasının nedenidir.
‘Futhark’ (veya ‘Fuşark’) olarak da bilinen bu eski alfabe, Viking Çağı başlamadan yüzyıllar önce bir grup Germen halkı tarafından kullanılıyordu. Eski Norse, Eski Yüksek Almanca, Eski İngilizce ve diğerleri de dahil olmak üzere bazı diller, ilk altı karakteri içeren alfabeyi ‘f’, ‘u’, ‘th’, ‘a’, ‘r’ ve ‘k’ olarak adlandırır. onlara isim vermek. ‘Futhark’ ismini kullandılar. Antik runik alfabenin kaydedilen en eski örnekleri, MS 150’ye kadar uzanan tüketimi ve Danimarka’da keşfedilen eski bir kemik tarağı üzerindeki yazıtları içerir. Bu yazı sistemi 2. yüzyıldan 8. yüzyıla kadar kullanılmıştır. Runik karakterlerin her biri sesleri simgelese de, ilk Cermen halklarının inançlarına yerleşmiş olan, kendilerine özgü sembolik veya büyülü anlamlara sahip makul isimleri vardı.
BÜYÜLÜ KELİMELER VE ESKİ ŞİFRELER
Ancak 8. yüzyılda resmi olarak ‘Eski Futhark’ olarak adlandırılan 24 harfli runik alfabe basitleştirildi ve Viking sembollerinin runik sistemi yalnızca 16 karaktere indirildi. Bu, silahlarına ve diğer eşyalarına kazınmış büyülü yazılardan tarihteki en eski şifreli mesajlara kadar her şeyde rünleri kullanan bir topluluk için beklenmedik bir gelişmeydi.
İsveç’te bulunan ve MS 800’lerin sonlarına tarihlenen ünlü runik ‘Rockstone’, bu türden şifreli bir runik ifadenin bir örneğidir ve hala runologlar tarafından tam olarak çözülememiştir. Bu yılın başlarında Almanya’nın Münih kentinde düzenlenen ‘HistoCrypt 2023’ konferansında, Fransa’daki Lorraine Üniversitesi’nden tarihçi Sebastian Zimmermann, birinci yüzyıldan yedinci yüzyıla kadar katalogladığı şifreli runik yazıtları taşıyan eserler üzerindeki araştırmasının sonuçlarını açıkladı. Tarihin rastgele bir döneminde gerçekleştiği tespit edilen böyle bir gelişme olmadığından, konuşulan diller genişledikçe runik alfabede daha az harf kullanılmasının hangi koşullar altında beklendiği belirsizliğini koruyor.
VIKİNG SEMBOLLERİNİN KAYBI
İsveç’teki Uppsala Üniversitesi’nde İskandinav dilleri profesörü Henrik Williams, “Bu muhtemelen modern runolojide hala var olan en büyük sorundur” diyor. Rünler alanında dünyanın en tanınmış uzmanlarından biri olan Williams, ortak İskandinav dilinin 6. yüzyılda radikal bir dilsel gelişim göstermeye başladığını, bazı bilim adamlarının bunun meydana gelen çeşitli volkanik patlamalarla ilgili olabileceğine inandığını belirtiyor. MS 536 ile 547 arasında büyük kayıplara neden oldu. Profesör Williams, “Her bir rune, o runenin temsil ettiği konuşan sesle başlayan bir kelimeyle belirlendi” dedi.
Williams örnek olarak başlangıçta ‘ehwaz’ sesini temsil eden ancak daha sonra ‘joR’ye dönüştürülen ‘e’ runesini veriyor; bu, bu runenin artık e’yi temsil etmek için kullanılmadığı anlamına geliyordu. Williams, “Bu, (süresi dolmuş tüm rünler yerine) neden bazı rünleri kullanmanın mümkün olmadığını açıklıyor” diyor. “Farklı güçler de iş başında olabilir.”
Benzer bir durumun diğer antik dil sistemlerinde de yaşanıp yaşanmadığını bilmediğini belirten Williams, “Her ne ise sonuçta orijinal 24 karakter yerine 16 karakterlik bir alfabe ortaya çıktı.”
SADECE 24 KOŞUDAN 16’YA KADAR
Williams, rünlerin günümüzde diğer alfabetik yazıların kullanımına benzer şekilde kullanıldığını belirtse de, bu rünlerin, tarihçilerin esas itibarıyla teolojik bir toplum olarak kabul ettiği insanlar tarafından kullanılması, rünlerin ortadan kalkmasına yol açan bir faktör olmuş olabilir. Bu mektuplar Orta Çağ’da Orta İskandinavya’da kullanımdan alınmıştır. Williams’ın runik karakter sayısının başlangıçtaki 24’ten sadece 16’ya düşmesinin nedenleri olarak gösterdiği olasılıklar arasında, daha az sembol kullanmanın yazma sürecini kolaylaştırmak anlamına gelebileceği de dahil olmak üzere bir dizi pragmatik fikir içeriyor.
Williams, “16 runeden oluşan bir harf dizisinin taşa veya tahtaya işlenmesinin daha kolay olabileceğini” söyleyerek, bunun antik dönem matbaacılarının daha az çaba sarf etmesini sağlayacağını ancak aynı zamanda yazıtların okunmasını da zorlaştıracağını sözlerine ekledi. : “10. Yüzyılın sonuna gelindiğinde bazı runelere noktalar eklendi ve örneğin ‘k’ harfi ‘g’ şekline dönüştürüldü.”
Williams, “Latin alfabesi yaygınlaştıkça, rünler yavaş yavaş Roma harflerine karşılık gelen karakterleri içerecek şekilde dönüştürüldü” diyor. Günümüzde yapay zekada büyük ilerlemelere tanık olsak da Williams, yapay zekanın antik runik alfabeyle ilgili bu çözülmemiş gizemleri çözmeye yardımcı olabileceğini savunuyor.
“Yapay zeka, yorumlama çalışmalarında kesinlikle faydalı bir araç haline gelebilir; ancak yazıtları okumak yalnızca 3 boyutlu taramayla yapılamaz ve sahip olduğumuz teknikler ne olursa olsun, runolojideki sorunların çoğunu çözmek için bir insana ihtiyaç duyulacaktır.” Williams’a göre, dilbilimcileri bu kadar uzun süredir şaşırtan gizemli Viking sembolleriyle ilgili soruların çoğu muhtemelen varlığını sürdürecek: “Sonuçta, runik yazıtlar insanlar tarafından yazılmıştı ve makineler tarafından değil, insanlar tarafından okunmak üzere tasarlanmıştı.”
(Çeviren: Tarkan Tufan)
Kaynak:
